Ik ken haar als kordaat en niet kinderachtig. Ze is uroloog in een perifeer centrum en heeft, net als elk mens, zo haar onzekerheden. We praten over veel verschillende dingen en dit keer komt ze vrij ‘licht’ naar binnen.
Ze neemt plaats en ik vraag hoe het gaat. Coronatechnisch is alles nog onder controle, zegt ze. Maar verder is er veel gebeurd. Ik heb haar 2 maanden niet gezien. En intussen is haar vader overleden. Die was al geruime tijd ziek. Het lag in de lijn der verwachting dat hij overleden zou zijn sinds de vorige keer dat ik haar sprak.
Niet hoeven huilen na een overlijden?
Ze laat in eerste instantie geen traan. Ze vertelt graag en is sterk in haar communicatie. Vertellen helpt haar om dingen op een rij te zetten. En tegelijk is het ook een afleidingsmanoeuvre: dan hoeft ze niet te voelen… Dat weet ze zelf heel goed. Door het verhaal te vertellen komt ze ook dichtbij de pijn en kan die pijn stukje bij beetje helen.
Ze vertelt over het proces en herinnert zich veel details. Soms roert het in haar hoofd. Dan komt ze bij een moment waar het schuurt in haar gedachten. Ze had haar vader lief, maar ergens is het ook een opluchting dat hij er niet meer is.
Soms roert het in haar hoofd. Dan komt ze bij een moment waar het schuurt in haar gedachten. Ze had haar vader lief, maar ergens is het ook een opluchting dat hij er niet meer is…
De zorg om haar vader was groot. Mantelzorgen is zwaar. En als je zelf een druk gezin hebt, als medisch specialist werkt en je dierbare niet om de hoek woont, dan is het fysiek en mentaal een opgave. En dat gevoel van opluchting veroorzaakt direct een schuldgevoel.
Het verdriet en de opluchting bestaan naast elkaar. Ze gaan hand in hand. Ik ken maar weinig mensen wiens ouders echt alleen maar leuk en lief waren. Vaak is er een gevoel van gemis en stil verwijt over wat je als kind van je ouders had willen krijgen, en wat ontbrak.
Schuld en schaamte in het rouwproces
Toch is het niet zinvol om je ouders ‘de schuld’ te geven’. Zij hebben ondanks alles ook maar hun best gedaan. Maar ontkennen van de opluchting is ook niet helpend. Daarmee zeg je tegen je eigen gevoel dat het niet klopt en dat zorgt ervoor dat je ‘het wegstopt in een doosje en doet alsof het niet bestaat’ geeft mijn cliënte aan.
Als je groots en meeslepend van iemand hebt gehouden, en die persoon valt weg. Dan kun je vol overgave aan je verdriet toegeven en hartstochtelijk rouwen. Heb je echter een wat ingewikkelder relatie gehad met de overleden persoon (een vader, moeder, broer of zus vormt regelmatig een wat complexere relatie), dan voelt het verdriet soms ook hypocriet. Want zó goed was de relatie niet met die persoon. Er was ook genoeg op die ander aan te merken. Je hebt vaak genoeg gemopperd en misschien wel in jezelf geschreeuwd dat je iets nodig had van die ander wat je niet kreeg.
En dan is rouw veel ingewikkelder. Er kunnen allerlei gevoelens van schuld en schaamte om de hoek komen kijken. Het schuurt en kraakt aan alle kanten.
‘Ik vind dat ik zou moeten huilen, maar er is eerlijk gezegd nog helemaal geen grote huilbui geweest.. Klopt dat wel?’
Sta jezelf toe dat alle gevoelens er mogen zijn
Jezelf toestaan dat al die gevoelens er zijn, en dat je ze allemaal mag voelen, geeft veel ruimte en opluchting. Ja, je kunt intens rouwen en verdrietig zijn als je moeder overlijdt en je haar geen hele fijne moeder vond. Want met haar overlijden, rouw je ook om alles wat er in potentie was en niet tot bloei kwam. Je hebt verdriet om alles waarop je had gehoopt en waarvan je weet dat het definitief nooit meer jouw kant op komt.
‘Ik had zo gehoopt dat-ie toch nog kon zeggen dat-ie trots was op me…’ Intussen huilt ze wel en het raakt me. Ik zie haar struggle en ken deze situatie vanuit mijn eigen ervaring. Zij zal verder moeten in haar leven met het besef dat haar vader ongetwijfeld trots is op haar, maar haar dat nooit zal vertellen.
Al onze verwachtingen en wensen ten aanzien van onze ouders die we nooit ingewilligd zien, dat zijn onze ‘burdens’. Daar moeten we ons mee verzoenen, zonder wrok en rancune te voelen. Anders verzuren we en zetten we het patroon door naar onze kinderen.
Rouwen gaat met horten en stoten. Het is ongepolijst, komt op onfatsoenlijke momenten, en houdt zich niet aan de richtlijnen die jij eraan gegeven hebt. Dus laat het je maar overkomen.
We zijn allemaal geworden wie we zijn door alles wat er niet én wel was. En ook daar kunnen we dankbaar voor zijn. Dus rouwen gaat vooral goed als je daar bewust van kunt zijn, en alles mag voelen wat er zich aandient.
Gezond rouwen: van twijfel naar overgave
‘Ik vind eigenlijk dat ik zou moeten huilen maar er is eerlijk gezegd nog helemaal geen grote huilbui geweest. Klopt dat wel?’ Ook in deze vraag zit een oordeel over haarzelf. Ben ik wel een goede dochter? Rouw ik wel goed? Heb ik wel genoeg van hem gehouden? Twijfel hoort bij rouw. Je wereld schudt op zijn grondvesten en net als bij een geboorte moet je de kaarten opnieuw schudden.
Er is een mentale wond geslagen en die verzorg je vooral door hem niet af te dekken met een verbandje. Laat hem maar drogen aan de lucht. En kijk ernaar met aandacht en liefde. Die wond heelt wel. Alles op zijn tijd. Rouwen gaat met horten en stoten, en nooit zoals in de film. Het is ongepolijst, komt op onfatsoenlijke momenten, en houdt zich niet aan de richtlijnen die jij eraan gegeven hebt. Dus laat het je maar overkomen.
Je hebt zo goed geleerd om verdriet je niet te laten raken. En nu ‘moet’ je ineens rouwen.
Rouwen… Juist als je hebt geleerd om verdriet je niet te laten raken
En die overgave aan rouw, dat is voor medisch professionals nog net iets ingewikkelder dan voor mensen die niet regelmatig via hun werk met de dood te maken krijgen. Je hebt zo goed geleerd om verdriet je niet te laten raken. En nu ‘moet’ je ineens rouwen. En nu mag de dood wel iets zijn om verdriet van te hebben. Ik zie dat dat een uitdaging is voor veel medisch specialisten: rouwen als mens, zonder witte jas.
Je leert vooral door het te beleven. ‘Dus een ochtend poli draaien de dag nadat ik mijn vader heb gecremeerd, was niet zo handig’ geeft ze lachend aan. Nee, dat was niet zo handig. En dat weet je nu. De volgende keer doe je dat anders.
Ze gaat na anderhalf uur de praktijk uit en er is een klein stukje verdriet geuit en geheeld. Dit is haar manier. Erover praten, het analyseren en daarna weer door.
Ze doet het fantastisch. En dat vindt haar vader vast ook.
